Podcast: Ik moet mijn vastgoed verduurzamen, maar met welke strategie?

Luister of lees de podcast

-- Start leesversie podcast --

00:00:00
Michael Tijssen - Rijnhart Wonen: Onze kosten van de maatregelen die wij in hoofdlijnen bepalen, worden ieder jaar in de begroting opgenomen. Daarnaast kijken we naar alle mogelijke subsidies die er zijn en de gedeeltelijke doorbelasting richting de huurder en op die manier proberen wij vat te houden op de kosten en de investeringen die noodzakelijk zijn voor de verduurzaming van ons bezit.

00:00:18
Presentatrice: Je luistert naar ‘Klimaatondernemers aan het woord’. De podcast van Vattenfall waarin we ondernemers inspireren en met praktische handvatten helpen om hun bedrijf of organisatie te verduurzamen. Want hoe weet je welke verduurzamingsmaatregelen bij jouw bedrijf passen? Aan welke investeringen moet je denken en hoe verdien je die terug? En hoe kom je erachter van welke subsidies je zo al gebruik kunt maken? Om jou goed op weg te helpen laten we in deze podcast Klimaatondernemers aan het woord. Ondernemers die het duurzaam ondernemen echt in de vingers hebben en verduurzaming niet als een bedreiging zien, maar juist als een kans.

In deze aflevering veel timmer- en boorgeluiden op de achtergrond. Want we gaan naar een wooncomplex waar druk verbouwd wordt en waar verduurzaming in volle gang is. Deze aflevering draait namelijk om de verduurzaming van het vastgoed van woningcorporaties. We gaan op zoek naar het antwoord op de vraag die bij veel vastgoedondernemers speelt: ik moet mijn vastgoed verduurzamen, maar wat is de beste strategie? Tussen de verbouwings­werkzaamheden bij een wooncomplex in Wassenaar praten we hierover met Piet van den Bout van Wassenaarsche Bouwstichting. Deze wooncorporatie heeft 2200 sociale huurwoningen en appartementen in onder andere Wassenaar en Den Haag in beheer. Ook praten we met Michael Tijssen van Rijnhart Wonen. Een corporatie die actief is in Leiderdorp en Zoeterwoude. En we spreken met Arjan Bunnik. Duurzaamheidsmanager Vastgoed bij Vattenfall. We stellen hen concrete en praktische vragen, krijgen een kijkje in de keuken en willen hiermee zo veel mogelijk inspiratie bieden, zodat ook jij stappen kunt zetten om ook Klimaatondernemer te worden.

Straks lopen we dus tussen de bouwsteigers bij één van de wooncomplexen van Wassenaarsche Bouwstichting. Maar eerst een vraag aan mijn gast hier aan tafel, Arjan Bunnik, Duurzaamheidsmanager Vastgoed bij Vattenfall. Ik vroeg hem wat de status is van verduurzaming in de Nederlandse vastgoedsector…

00:02:12
Arjan Bunnik - Vattenfall: Ja, er gebeurt veel in de vastgoedsector. En ik denk dan aan ongeveer 1 miljoen utiliteitsgebouwen. Dus dat zijn de onbewoonbare gebouwen. En ruim 2 miljoen sociale huurwoningen. Daar waar je vooral eerst de koplopers stappen zag zetten, zie je nu langzamerhand dat de volledige sector in beweging komt. Het is eigenlijk nieuwe en aangescherpte regelgeving wat daar een belangrijke rol in speelt. Je hebt bijvoorbeeld de informatieplicht, energielabel verplichtingen, nieuwe BENG eisen. Dat zijn de eisen voor bijna energie neutrale gebouwen. Die zorgen er samen eigenlijk voor dat iedereen is aangezet om iets te doen. En je ziet dan nog wel onderscheid in partijen die zich beperken tot de noodzakelijke maatregelen en partijen die met een iets langere horizon kijken. Die laten zich niet alleen door de huidige regelgeving leiden, maar kijk gewoon echt verder waar ze naartoe willen.

00:03:00
Presentatrice: De ontwikkelingen rondom de verduurzaming van de Nederlandse vastgoedsector volgen elkaar in hoog tempo op. Ontvang updates zodra er iets veranderd op het gebied van regelingen, subsidies of nieuwe innovaties en meld je aan voor onze UpdateService. 

00:03:20
Presentatrice: Het verduurzamen van vastgoed. Daar gaan we het over hebben in deze podcast. Een behoorlijke opgave. De bestaande bouw is verantwoordelijk voor 40 procent van het totale energieverbruik in Nederland. Om de doelen van het Parijse Klimaatakkoord te behalen moet dat energieverbruik richting 2050 met twee derde omlaag. Alle bestaande kantoorgebouwen moeten in 2023 minstens energielabel C hebben. En corporatiewoningen? Daarvoor gold 2021 als deadline voor gemiddeld energielabel B. Hoe gaan vastgoedondernemers om met deze uitdaging? Welke maatregelen nemen ze en voor welke oplossingen kiezen ze? Ik vroeg het Piet, van Wassenaarsche Bouwstichting tussen de stijgers in Wassenaar….

"Ja, ik zie dat hier behoorlijk wat gebeurt, hele straten in de steigers…."

00:04:02
Piet van den Bout - WABS: We staan nu inderdaad in de Albertinestraat in de wijk Kerkehout in Wassenaar. Daar worden inderdaad deze woningen verduurzaamd. De daken worden na-geïsoleerd. Dus op het bestaande dakbeschot wordt een geïsoleerde dakdoos gelegd. Die heeft een Rc-waarde van zes. Dat is nieuw bouwbesluit niveau zeg maar, en we zijn ook bezig om alle kozijnen ook te vervangen. Ook onderdeel van de aanpak is vloerisolatie. Dat bieden wij optioneel aan, aan de bewoners. Die kunnen daarvoor kiezen.

00:04:29
Presentatrice: Flink wat actie dus daar in Wassenaar. Maar welke strategie zit er nou achter dit soort verduurzamingsprojecten?

00:04:35
Piet van den Bout - WABS: Wat wij gedaan hebben: acht jaar geleden hebben we een investeringsprogramma gemaakt door eigenlijk te gaan filteren, ons complete bezit, op energie labels. De E-F-G labels wilden we als eerste aanpakken, omdat we daar ook het grootste bereik mee hadden qua energiesprong. Daar kun je dan ook meteen vier of vijf labelsprongen maken.

00:04:51
Presentatrice: Want wat pak je daar dan aan, aan die woningen, waardoor je meteen zoveel sprongen kan maken?

00:04:55
Piet van den Bout - WABS: De aanpak is eigenlijk - naar label B - dat je gewoon de schil goed moet na-isoleren. Het dak, de gevel, dubbelglas plaatsen, HR++ glas en die vloer die dan optioneel wordt aangebracht. Daarmee red je het zeg maar richting label B en met zonnepanelen gaan we naar energielabel A. De aanpak is overigens altijd maatwerk. Dus het is niet zo dat je zegt van: ja, bij elk complex gaan we altijd de kozijnen vervangen of altijd, ik noem maar wat, het dak na-isoleren. Het zou best kunnen zijn dat er al kozijnen vervangen zijn 15 jaar geleden. Dan laten we die gewoon zitten, want die zijn dan goed, maar dat we dan bijvoorbeeld het dak gaan na-isoleren.

00:05:31
Presentatrice: We schuiven even een eindje op op de kaart van Nederland en spreken met Michael Tijssen van Rijnhart Wonen, een wooncorporatie die ruim 3500 woningen in beheer heeft in Leiderdorp en Zoeterwoude. Ook daar vroeg ik naar de strategie achter alle verduurzamingswerkzaamheden. Hoe maken ze slimme en efficiënte keuzes? Ik sprak Michael telefonisch.

00:05:50
Michael Tijssen - Rijnhart Wonen: Onze uitgangspunten die komen vanuit de trias energetica. Dus die bestaat uit: het beperken van de energievraag, het gebruik van duurzame energie en het verminderen van fossiele brandstoffen en als je ze wel gebruikt daar zo efficiënt mogelijk mee omgaan. Dus de keuzes die we maken van wel of niet verduurzamen... stip 1 moet altijd zijn: het verminderen van de energievraag. Dus isoleren, plaatsen van dubbelglas, de aanwezigheid van enkel glas is sowieso niet meer van deze tijd en daarnaast proberen we een heel natuurlijk moment te kiezen. Als je een glas gaat vervangen, moet je altijd je kozijnen bijwerken met schilderwerk, dus om daarvoor te kiezen... juist op het moment dat je moet gaan schilderen vanuit technisch oogpunt, dat is het meest natuurlijke en mooie moment om dat te doen. Dus kijkend naar de technische noodzaak, bepalen we welke verduurzamingsmaatregelen we wel of niet doen.

En daarnaast is het ook gewoon echt wel per complex afhankelijk. Waar ligt de wijk? Wat zijn de ambities in de wijk? Gaan we vanuit de gemeente? Wat is de warmtevisie? Gaan we daar richting stadsverwarming? Of gaan we daar naar full electric? Op het moment dat je richting stadsverwarming gaat, waar toch een hoge tot middelhoge temperatuur wordt geleverd…zou je het af kunnen met iets minder isolatiewaarde. Zit het in zo’n wijk waar je op het warmtenet kan aansluiten in de toekomst? Dan zouden we ervoor kunnen kiezen om iets minder te doen. In de wijken waar je die mogelijkheid niet hebt, moet je toch kijken naar de meest optimale isolatiewaardes.

00:07:08
Presentatrice: Dan, een bepalende factor binnen de huursector: de samenwerking en toestemming van je bewoners. Hoe zorgen onze Klimaatondernemers ervoor dat zij bewoners meekrijgen in hun verduurzamingsplannen?

00:07:18
Piet van den Bout - WABS: Daar hebben wij een aanpak voor bedacht of ontwikkeld door de loop der jaren heen om die bewoners mee te krijgen. Want eigenlijk vragen we voor die - een deel van die verduurzaming - ook een huurverhoging. Dat doen we in een projectgroep. Samen met onze huurdersvereniging willen wij de plannen voor-bespreken en ook heel duidelijk uitleggen dat de inspanningen die ze doen, uiteindelijk ook effect hebben op een lagere energierekening. Maar dat ze ook ambassadeur worden, die mensen die dan zitten in die projectgroep van het plan zelf, zodat zij ook uit kunnen leggen aan hun buren dat het gewoon een goed idee is om die woningen te verduurzamen.

00:07:49
Presentatrice: Ambassadeur en bewoner van één van de wooncomplexen van Wassenaarsche Bouwstichting is Rob Barnhoorn. Ik sprak hem op locatie in Wassenaar. Zijn woning is een aantal jaar geleden al aangepakt.

00:07:57
Huurder Rob: Het is een impact op een gegeven moment, zeg maar in je gezinsleven heb je op een gegeven moment gewoon twee maanden dat bouwvakkers door je huis heenstappen boven, beneden, je dakkapellen die vervangen zijn, die van het dak afgerukt worden en dan denk je van: ‘Oh jee als dat allemaal maar goed gaat’, maar ik ben ik ben er blij mee dat we het gedaan hebben.

00:08:16
Presentatrice: En hoe gaat het met uw energierekening?

00:08:18
Huurder Rob: Die gaat omlaag. Ieder jaar wordt het weer bijgesteld.

00:08:21
Presentatrice: Zoals u gehoopt had denk ik ook, hè?

00:08:23
Huurder Rob: Dat hoop je ook, naast het woongenot, wat door de verduurzaming ook opgetreden is. Vroeger had ik enkel glas. Als het buiten waaide, dan had ik binnen ook de wind, maar dat heb je dus niet meer. Het verkeer hoor je bijna niet.

00:08:35
Presentatrice: En welke tips heeft u voor andere woningcorporaties om huurders, zoals u over de streep te trekken?

00:08:41
Huurder Rob: Begin met projectgroepen, dat is heel belangrijk. En betrek de bewoners van de straat waar je het wil gaan doen, betrek die gewoon bij je plannen. Alleen zo krijg je de mensen overtuigd dat het niet alleen maar gedaan wordt om die huur omhoog te krijgen, maar dat het ook echt gedaan wordt om de energiekosten omlaag te brengen. Het energieverbruik omlaag te brengen. Zo kun je alleen maar op een gegeven moment iets bereiken. Betrek de mensen gewoon in dat wat je wil gaan doen.

00:09:08
Presentatrice: Gemiddeld energielabel B in 2021 voor de huursector. Die horde is sectorbreed gelopen. Rijnhart Wonen en Wassenaarsche Bouwstichting hebben die doelstelling behaald, zelfs al voor de deadline. Maar hoe staat het ervoor bij andere type vastgoed? Bij utiliteitsgebouwen? Ik vroeg het Arjan.

00:09:27
Arjan Bunnik - Vattenfall: Als je kijkt naar de utiliteitsgebouwen, dan is daar dus voor bijvoorbeeld kantoorgebouwen in 2023 label C de doelstelling. Dat is echt een verplichting en daar zie je dat op dit moment 60.000 kantoorgebouwen die labelplicht hebben en ongeveer 34 procent daarvan had midden van dit jaar label C. Dus dat betekent dat er eigenlijk voor 40.000 kantoorgebouwen nog werk te verzetten is tot 2023.

00:09:51
Presentatrice: Hoe zorg ik er nou voor dat ik verduurzaming slim aanpak?

00:09:55
Arjan Bunnik - Vattenfall: Ja, nou, dat begint eigenlijk met inzicht vergaren. Wat is de huidige status van je gebouw? Hoe is het gebouwd? Welke maatregelen zijn toegepast? Hoe presteert het qua energieverbruik? Dat is ook belangrijk om te zien. En dan zijn er eigenlijk veel partijen en oplossingen die voor ieder gebouw snel een eerste scan uit kunnen voeren. We hebben zelf bijvoorbeeld als Vattenfall zijnde met CFP green buildings een online duurzaamheidscan ontwikkeld. Dat geeft ieder gebouw snel inzicht in wat er allemaal mogelijk is en welke besparingen te behalen zijn, welke investeringen dat vergt en ook of er subsidiemogelijkheden zijn. Zo kun je snel een eerste beeld vormen van wat je kunt doen om vervolgens je plannen te maken.

00:10:31
Presentatrice: Ja, plannen maken en investeringen doen dus. Maar ja, die investeringen zijn niet misselijk en lopen natuurlijk al gauw behoorlijk in de papieren. Hoe zorg je ervoor dat je de kosten zo beheersbaar mogelijk houdt? Dat je zo kosteneffectief mogelijk te werk gaat? Ik vroeg het Michael van Rijnhart Wonen.

00:10:48
Michael Tijssen - Rijnhart Wonen: De grootste uitdaging in het verduurzamen van het bezit zit ‘m in het feit dat sowieso natuurlijk de kosten behoorlijk hoog zijn en wij niet alles terug kunnen vragen, want dat moet ook een sociale huur zijn en blijven. Onze kosten van de maatregelen die wij in hoofdlijnen bepalen voor de complexen worden ieder jaar in de begroting opgenomen. Daarnaast kijken we naar alle mogelijke subsidies die er zijn en de gedeeltelijke doorbelasting richting de huurder. Op die manier proberen wij vat te houden op de kosten en de investeringen die noodzakelijk zijn voor de verduurzaming van ons bezit. Op dit moment gaat de huurprijs niet omhoog bij het isoleren van de woning. Want voor het aanbrengen van zonnepanelen wordt nog een component binnen de huur toegevoegd, maar die is lager dan de opbrengst van de zonnepanelen. Wij reserveren daar gewoon een investering voor. Uiteindelijk nemen we dat gewoon voor onze eigen rekening op basis van onze reguliere huurinkomsten.

00:11:43
Presentatrice: Volgens Arjan houd je de kosten vooral beheersbaar met een goede planning…

00:11:47
Arjan Bunnik - Vattenfall: Ja, dat zijn echt grote investeringen en de uitdaging is eigenlijk om die investering op het juiste moment te doen. Verduurzaming is voor de lange termijn. Je kan uiteraard direct starten. Bijvoorbeeld door de maatregelen te treffen die gewoon direct kosten besparen of die zichzelf binnen vijf jaar terugverdienen. Maar het is vooral belangrijk om een beeld te vormen van waar je op de lange termijn naartoe wilt werken. Dan kun je vanaf dat punt terug gaan kijken naar bijvoorbeeld je meerjarenonderhoudsplannen om te kijken van: ‘Wat zijn nou de beste momenten om bepaalde zaken aan te pakken? Wanneer heb ik leegstand? Wanneer is het relatief eenvoudig om grote aanpassingen door te voeren?’ Als jij weet dat een dak op een bepaald moment vervangen moet worden, dan is dat het moment om op alle fronten te kijken van wat kan ik doen met isolatie? Eventueel zonnepanelen. En zo is het zaak om gewoon echt naar de hele lange termijn te kijken en het beleid vervolgens terug te vertalen naar die meerjarenonderhoudsplannen.

00:12:40
Presentatrice: En hoe zit het met subsidies?

00:12:42
Arjan Bunnik - Vattenfall: Je hebt in ieder geval voor woningbouwcorporaties is er bijvoorbeeld de subsidie: de Renovatieversneller. De Startmotor en ook de Stimuleringsregeling Aardgasvrije Huurwoningen (SAH). En daarnaast zijn er de SDE++ en ISDE en MIA-regeling.

Allemaal verschillende regelingen. En gelukkig is er op de site van de RVO altijd een goed overzicht te vinden van wat de actuele mogelijkheden zijn. En eigenlijk zie je dat er best veel beweging zit in de regelingen. Ieder jaar met Prinsjesdag, dan zie je weer dat er belangrijke wijzigingen aangekondigd worden. Zoals nu de SDE++, is een opvoering van de SDE+ regeling, waarin de regeling weer net iets aangepast is. Een belangrijke aankomende verandering is ook het afbouwen van de salderingsregeling voor de opwek uit zonnepanelen.

Het loont wat dat betreft altijd om echt goed advies in te winnen. Voorafgaand aan de investering. En wat ook een belangrijke verandering is, is dat de energiebelasting op gasverbruik zal gaan stijgen en die juist op elektriciteit zal gaan dalen. En dat is ook weer ingezet omdat de overheid de elektrificatie van het energieverbruik wil stimuleren en het gasverbruik ontmoedigen. Dat zijn dan weliswaar geen subsidie-elementen, maar dat zijn wel factoren die invloed hebben op je business case.

00:13:55
Presentatrice: En op de keuzes die je maakt.

00:13:57
Arjan Bunnik - Vattenfall: Ja.

00:14:00
Presentatrice: Van het gas af, daar moeten we uiteindelijk naar toe. Onze Klimaatondernemers zijn nu eerst vooral bezig met ‘spijtvrije’ maatregelen zoals ze die bij Rijnhart noemen. Maatregelen waar je geen spijt van krijgt en die vooral draaien om het goed isoleren van de woningen. Bij de Wassenaarsche Bouwstichting winnen ze daarmee al zo'n 40 procent op het gasverbruik. De volgende stap op de routekaart is een alternatief zoeken voor de warmtevraag. Dus: het loskoppelen van het gas. Ik sprak daar met Michael over.

00:14:25
Michael Tijssen - Rijnhart Wonen: In bestaand bezit hebben wij wel veel woningen die nog op het gas zitten. Maar wij hebben wel het voordeel, ook in Leiderdorp, dat wij hier een warmtenet heb liggen. En dat warmtenet… daar haken wij op aan met diverse complexen. Het warmtenet voorziet het complex van warmte en het koken is dan elektrisch.

00:14:42
Presentatrice: En dan kun je helemaal van het gas af.

00:14:45
Michael Tijssen - Rijnhart Wonen: Dat klopt.

00:14:45
Presentatrice: En kunnen alle woningen op dat warmtenet worden aangesloten?

00:14:48
Michael Tijssen - Rijnhart Wonen: Nee, daar is nu nog een beperkte levering van. De warmte wordt nu nog vanuit Leiden geleverd. Er wordt wel gewerkt aan de warmtelevering vanuit Rotterdam.

00:14:58
Presentatrice: Work in progress dus, als het gaat om de aansluiting op het warmtenet. Ondertussen zijn ze bij Rijnhart ook bezig met verschillende pilots. Er zijn veel nieuwe technieken voor handen en om te kijken of deze misschien voor langere tijd inzetbaar en passend zijn, voert Rijnhart Wonen eerst kleinschalige pilots uit.

00:15:13
Michael Tijssen - Rijnhart Wonen: We hebben vorig jaar een pilot gestart voor hybride installaties, dus een warmtepomp in combinatie met een ketel. Dus je maakt gebruik van duurzame energie en fossiele brandstof. Het gas beperk je alleen daar waar het echt nodig is. We hebben nog een pilot. Daar zijn we aan het kijken naar infraroodverwarming. Wij zijn nu bezig, om een woning te gaan voorzien van infraroodverwarming. Ook gelijk overstappen van het kookgas naar elektrisch koken en dan de warmwatervoorziening via een elektrische boiler. En dan kunnen die woningen eigenlijk al helemaal van het gas af. Maar wij kijken ook naar biogas, ofwel een biovergister waardoor er gas wordt gecreëerd, wat weer gebruikt kan worden voor verwarmen of koken. Een andere hele mooie pilot, die nog niet genoemd is, is DDE.

Dat is een energiecorporatie: Delen Duurzame Energie. Daar zijn wij - voor zover ik weet - de eerste corporatie in Nederland die dat gerealiseerd hebben. Dat doen we in samenwerking met een energieleverancier. Dan kunnen onze huurders, vooral van de complexen, waar geen zonnepanelen geplaatst kunnen worden omdat zij in een appartementencomplex zitten en dus geen eigen dak hebben. Die kunnen lid worden van de corporatie. Van: ‘Nou, ik wil wel heel graag duurzame stroom afnemen’, en wij zorgen door middel van de postcode roos dat er binnen het postcodegebied een zonnestroom installatie is die huurders die zich hierbij aansluiten, voorzien van duurzame energie. Het is dit jaar van start gegaan. De eerste installatie ligt en het animo is dermate groot dat wij binnen een aanzienlijke termijn een tweede installatie zullen gaan bouwen.

00:16:46
Presentatrice: Genoeg ideeën dus om verdere stappen te kunnen zetten. Beide Klimaatondernemers maken werk van de verduurzamingsslag. En daarbij blijven ook de eigen kantoren niet ongemoeid, vertelde Piet van Wassenaarsche Bouwstichting.

00:16:57
Piet van den Bout - WABS: Bij ons op kantoor hebben we in het verleden al een keer verduurzaamd door daar een WKO in te maken. Dus onze verwarmingsinstallatie draait op een WKO. We zijn dit jaar ook begonnen om onze verlichting – we hadden nog vrij veel TL - om die naar ledverlichting om te zetten. En we hebben SDE-subsidie aangevraagd, want we gaan zonnepanelen op ons dak leggen. We hebben uitgerekend dat we daarmee ongeveer de helft van ons energieverbruik kunnen reduceren.

00:17:25
Presentatrice: Dat is flink.

00:17:25
Piet van den Bout - WABS: Dat is best wel aanzienlijk inderdaad. Daarnaast zijn we ook bezig om ons wagenpark te gaan vervangen voor elektrische auto’s. Dus we hebben laadpalen dit jaar aangebracht. Wat we ook stimuleren is dat we gewoon bedrijfsfietsen hebben. Dus we hebben ook nu een x aantal fietsen aangeschaft, waar ons personeel van gebruik kan maken, omdat ons bezit ook deels direct om ons kantoor heen ligt.

00:17:46
Presentatrice: Ja, investeringen doen in het verduurzamen van je vastgoed… Als we verder kijken dan alleen de wooncorporaties, wat levert dat een vastgoedondernemer uiteindelijk op? Hoe kun je als ondernemer tegelijkertijd groeien? Ik vroeg het Arjan.

00:17:55
Arjan Bunnik - Vattenfall: Het makkelijkste antwoord is eigenlijk dat duurzaam vastgoed toekomstbestendigheid oplevert. Je houdt als vastgoedondernemer als het ware je license to operate. In het algemeen zie je dat duurzaamheid vastgoed veel voordelen biedt. Iedereen denkt uiteraard gelijk aan lagere energiekosten, maar er zijn ook andere aspecten die een rol spelen, zoals een beter binnenklimaat. En het zorgt er uiteindelijk voor dat het vastgoed aantrekkelijker is om te verhuren. Dat leidt weer tot hogere huuropbrengsten, een betere bezetting en waardestijging van het vastgoed. Door die transitie, waar we met z’n allen inzitten, ontstaan er enorm veel kansen die een vastgoedonderneming kan pakken en benutten om te groeien.

00:18:33
Presentatrice: Tot slot vroeg ik de Klimaatondernemers én Arjan naar hun laatste adviezen aan andere vastgoedondernemers.

00:18:39
Piet van den Bout - WABS: Wat onze eigen ervaring is, dat het gewoon heel belangrijk is dat je de goede partner kiest voor de uitvoering. Dus de aannemer is heel erg belangrijk, want als dat niet goed gaat dan kun je daar heel veel problemen mee krijgen met de bewoners. En daarnaast: wij doen het eigenlijk allemaal zelf. Dus dat is misschien ook wel iets anders dan dat andere corporaties dat doen. We hebben eigenlijk de regie in eigen hand. Dus wij bereiden met onze eigen projectenafdeling het project zelf voor van a tot z. We vragen de vergunningen aan, we voeren het overleg samen met onze collega's van woondiensten met de bewoners. Dus we hebben de regie over het totale proces. Dat vinden wij zelf wel prettig. Ook als het gaat om kwaliteit of over de planning. Dan houden we echt vinger aan de pols en mochten de zaken niet goed gaan, dan kunnen we zelf ook ingrijpen.

00:19:20
Michael Tijssen - Rijnhart Wonen: De valkuilen liggen in het experimenteel uitvoeren van maatregelen. Dat is leuk in een pilotproject, maar zou ik zeker niet adviseren om dat zonder enige ervaring en zonder goede resultaten bij anderen, in één keer grootschalig uit te gaan voeren. Wat ik wel zou adviseren is het isoleren van de woningen.

00:19:40
Presentatrice: Wat is dan eigenlijk een hele obvious kans die je eigenlijk niet moet missen?

00:19:44
Arjan Bunnik - Vattenfall: Dat zijn toch de maatregelen om je energiekosten te verlagen.

00:19:48
Presentatrice: Als je naar de trias energetica kijkt, eigenlijk de eerste....

00:19:51
Arjan Bunnik - Vattenfall: Exact. De goedkoopste energie is de energie die je niet gebruikt. Dus ga kijken waar je daar winst kunt pakken. En wat ik eerder noemde... Een eerste scan geeft je altijd al inzicht in de eerste maatregelen die je daarop kunt nemen en die zich relatief snel terugverdienen. Zo kun je steeds meer stappen zetten en uiteindelijk toewerken naar de rigoureuze maatregelen, om het zo te zeggen. En laat je ook vooral inspireren door partijen die je ook voor zijn gegaan. Er zijn echt een aantal organisaties die daar al heel succesvol in bezig zijn. Kijk daar gewoon ook naar. Laat je door die partijen adviseren.

00:20:27
Presentatrice: Dit was Klimaatondernemers aan het woord. Wil jij ook Klimaatondernemer worden en bijdragen aan onze missie? Meld je dan aan voor onze UpdateService om op de hoogte te blijven van alle ontwikkelingen rondom nieuwe innovaties, nieuwe regelingen en beschikbare subsidies.

-- Einde podcast --