MarktRappodcast: Beluister de podcast en blijf op de hoogte

Luister de podcast

In deze extra lange aflevering van de MarktRappodcast blikken we met verschillende experts terug op het afgelopen jaar. Wat gebeurde er allemaal op de energiemarkt en wat waren de gevolgen ervan? Welke ontwikkelingen zien we in de verschillende sectoren en hoe ver zijn de verschillende sectoren met de verduurzaming van hun bedrijfsvoering? We bespreken het deze maand met Rick Marsman en de drie sectorleads: Martijn Bevers, sector Vastgoed, Roeland de Jong, sector Agriculture en Jocco Nieuwenhuis, sector Industrie, Transport & Opslag. Daarnaast spreken we met Roderick Glerum, directeur Zakelijke Markt en Frank Meens, directeur Commercial Operations over de duurzaamheidsdoelstellingen van Vattenfall en vooral ook over hoe zij klanten ondersteunen bij het verduurzamen van hun bedrijfsvoering.

U hoort (of leest) het in deze 44:57 minuten durende aflevering van de MarktRappodcast. Deze podcast is o.a. op Spotify terug te vinden.

Agenda

Op 14 januari organiseert ChangeInc in samenwerking met Vattenfall een webinar over het succesvol verduurzamen van uw bedrijfsvoering. U kunt zich hiervoor kosteloos aanmelden: Webinar Samen op weg naar een duurzame energietoekomst.

Heeft u vragen?

Heeft u een vraag over de energiemarkt of over energie in het algemeen? Mail deze dan naar podcast@vattenfall.nl. We behandelen uw vraag graag in een volgende podcast!

Lees de podcast

Peter Kortstra: Dit is MarktRappodcast, een maandelijkse podcast van Vattenfall. In deze podcast bespreken vier markterspers de belangrijkste trends en ontwikkelingen op de energiemarkt van de afgelopen maand en kijken zelf als voorruit naar de komende maand. Welkom bij MarktRappodcast nummer 11, de laatste van dit jaar. En zoals het hoort te doen gebruikelijk bij zo'n laatste podcast van het jaar, dan ga je terugkijken wat er allemaal gebeurd is. En ook alvast een beetje vooruit naar 2025. Ik denk dat we ontzettend veel te bespreken hebben, want er is veel gebeurd. Laten we ook vooral snel van start gaan. Maar omdat we zoveel te bespreken hebben, is deze podcast ook wel wat langer dan u van ons gewend bent. Zodat we alle onderwerpen ook goed kunnen behandelen. En dat doe ik natuurlijk niet alleen. Daarvoor heb ik weer een aantal collega's uitgenodigd. Vandaag zijn dat er vijf. Om het overzichtelijk te houden, hebben we de podcast in twee delen verdeeld.

• Deel 1: Ik ga zo dadelijk eerst in gesprek met Roderick Glerum. Roderick is directeur van Vattenfall Zakelijke Markt. En met Frank Meens. U heeft hem al eens eerder gehoord in deze podcast, als u wat vaker luistert. Frank is manager Commercial Operations. En met hem spreek ik over de energiemarkt in het algemeen en over de verschillende ontwikkelingen. 
• Deel 2: Daarna is het de beurt aan de drie sectorleads, dat zijn de managers die verantwoordelijk zijn voor een specifieke sector. Zoals u wellicht weet en zoals we eerder in de podcast bespraken, werkt Vattenfall met sectorspecifieke teams. En daar spreken we dan later over in de podcast met Martijn Bevers. Martijn is verantwoordelijk voor de sector Real Estate. Dan hebben we ook aan tafel Roeland de Jong. Roeland is werkzaam voor de Agri- en Tuinbouwsector. En tenslotte ook Jocco Nieuwenhuis. U hoorde hem vorige maand ook al in de podcast. En hij is verantwoordelijk voor Industrie, Transport en Opslag.

En ja, natuurlijk voordat we echt gaan beginnen, start ik nog even voor Rick Marsman. Onze vaste expert in deze podcast.

Rick: Ja, hi Peter.

Peter: Welkom Rick. Ja, dan heb ik iedereen voorgesteld en dan kunnen we echt gaan beginnen.

01:44 - DEEL 1

Peter: Welkom alle drie. Roderick, om bij jou te beginnen. Jij was nog niet eerder te gast in deze podcast. Je bent een aantal jaar directeur van de zakelijke markt. Kun je de luisteraars kort uitleggen wat jouw voornaamste verantwoordelijkheden zijn en welke ontwikkelingen jij de afgelopen jaren hebt gezien die de meeste impact hebben op jouw werk?

Roderick: Zeker Peter. En alvast dank voor dat ik hierbij aanwezig mag zijn. Want van actieve luisteraar naar actieve deelnemer is uiteraard altijd een mooie stap. En het voelt toch wel een beetje als promotie om hier in dit mooie gezelschap te zijn.

Rick: Ja, terecht ook hoor.

Roderick: Heel goed Rick. Ik ben extra blij met jou. Dus dank dat ik hier mag zijn. Inderdaad, de vraag waar houden we ons mee bezig, zowel extern als intern, zie ik toch vooral het meest basale is, we zijn bezig met de duurzame energielevering aan onze zakelijke klanten. En als ik duurzame energielevering zeg, dan vergeet ik daar eigenlijk bij te zeggen dat we vooral ook op zoek zijn met de klant naar het juiste advies en een passende, concrete oplossing om het energieverbruik te verminderen. En dan zeg ik energieverbruik verminderen en eigenlijk bedoel ik de CO₂-uitstoot te verlagen. En daar zijn we dan weer intern heel druk mee bezig om met de juiste contractvormen te komen.

Want Vattenfall als verticaal geïntegreerde speler en daar bedoel ik mee: we wekken zelf energie op, we hebben een handelsmarkt die die energiestromen verhandelt. En uiteindelijk via ons als zakelijke markt komt die energie ook bij klanten terecht. We proberen weer heel duidelijk in te spelen op die marktvraag. En ook op de marktdynamiek. En die dynamiek is er nogal geweest, zoals jullie ook weten. Heel veel geopolitieke spanning. Ook veel dynamiek naar aanleiding van heel veel duurzame, grillige opwek die op het net is aangesloten. En dat creëert overal spanning. En dan spanning op de markt, spanning bij onze klanten, maar ook spanning bij onszelf. En ik denk dat we daar vooral heel erg met de collega's op elkaar moeten letten. Want we noemen dat zo mooi het hybride werken. Maar praktisch gezien zien we elkaar gewoon ook heel vaak niet. Maar dan moeten we de momenten dat we elkaar wel zien, make sure that it counts. En ook dat we elkaar daar weten te vinden en effectief blijven werken. Want in mijn optiek zijn er ook genoeg positieve dingen waar we met borst vooruit en kop omhoog samen aan kunnen werken. Om uiteindelijk die energietransitie te realiseren.

Peter: Nou, mooi gezegd. Bedankt Roderick. Over een aantal zaken die je net al genoemd gaan we het uitgebreid hebben. Ik wil graag met jullie beginnen met de vraag te stellen. Als je nou terugkijkt op dit jaar, wat was voor jullie dan het meest belangrijke of opvallende waarvan je zegt dat was echt wel een bepalend voor dit jaar? Ja, Roderick, jij was aan het woord, maar mag ik je dan nogmaals het woord geven hiervoor?

Roderick: Ja, ik was even stil en ik dacht misschien geeft Rick dan aan, dat is natuurlijk dit moment dat je hier bij ons aan tafel mag, maar die hebben we net al gecoverd. Dus dan moet ik toch een ander moment bedenken. En dan kijk ik toch wel met gepaste trots naar het winnen van de tender Zeevonk, een 2 gigawatt offshore windpark. Nou, een 2 gigawatt, we denken hier vooral in in zakelijke termen, maar toch om het even naar huishoudens te vertalen. Dat is een mogelijke opwek voor zo'n kleine 3 miljoen huishoudens. En als je dan bedenkt dat we totaal 8 miljoen huishoudens in Nederland hebben, dan geeft dat wel iets aan over de impact en de schaal van de duurzame energie die wij centraal zouden willen en kunnen leveren. En niet alleen de hoeveelheid is daarbij belangrijk, maar ik denk ook de manier hoe we dat proberen in te passen in het systeem. Want we gaan het ook combineren met een drijvend zonnepark. Dus op het moment dat de wind niet waait, maar de zon wel schijnt, heb je dan een veel gebalanceerde profiel. En we gaan daarnaast ook een grote electrolyzer plaatsen. En voor wie dan vroeger goed heeft opgelet bij scheikunde, als dat al in het vakkenpakket zat, dat is dus uiteindelijk een elektrolyseproces, waarbij je dus van het water, H₂O, door middel van het stroom geleiden, en in dit geval dus duurzame stroom van dat park, dus de H₂, de waterstof van de zuurstof element, scheidt. En die waterstof gaan we dan weer heel duidelijk inzetten bij de industrie om weg te bewegen bij de gasvraag.

Dat is dus een heel positief signaal, een tegensteld signaal, waar wel wat ook uit de markt kwam, was dan het vertragen van het Delta Rhine Corridor. Het is een groot Europees infrastructuurproject, waarbij er een aantal leidingen voor ammoniak, gelijkstroom, CO₂, waterstof wordt gelegd vanuit het Rotterdamse industriegebied helemaal naar Duitsland toe. Een enorm project en die vertraging is er dus denk ik ook niet voor niks, want de complexiteit en met daadwerkelijk fysiek ook iets door de grond moeten krijgen over zo'n groot gebied, ja, dat levert nou gewoon eenmaal hele grote uitdagingen op. Maar het is wel wat mij betreft exemplarisch voor dat we eigenlijk in de energietransitie op dit moment eerder iets aan het vertragen zijn dan dat we aan het versnellen zijn en aan ons om daar weer een kentering in te realiseren. Nou Sophie Hermans heeft gelukkig, terwijl sommige van ons Sinterklaas aan het vieren waren, op 5 december hier een beetje in geholpen, want als minister van Klimaat en Groene Groei heeft zij wel een brief naar de Tweede Kamer gebracht waarin ze heel duidelijk zegt we gaan de focus hebben op niet al die zaken, maar met name op CO₂ en waterstof, om toch te kijken of we die timelines weer wat terug kunnen dringen en dus sneller zaken kunnen realiseren. Nou, en dat zie ik dan zowel figuurlijk als letterlijk wel als licht aan het einde van die tunnel.

Peter: Ja, dat is mooi gezegd. Dat is een vrij volledig antwoord op mijn vraag, Roderick. Frank, wat viel jou op afgelopen jaar?

Frank: Ja, ten eerste zou ik nog even bedanken dat ik hier mag aanschuiven om weer terug te kijken samen met jou, Peter. Dat lijkt een vast moment in het jaar te gaan worden, dus dat laten we het volhouden. In aanvulling op Roderick, als ik terugkijk dan valt voor mij vooral op de update van de klimaat-energieverkenningen, van de KEV zoals dat dan heet. Daar kwam toch wel dat schokkende beeld aan de voren dat die 2030 doelstellingen die we hebben gesteld, dat die uit beeld aan het raken zijn. Het idee is dat we liggen nu op schema om zo'n 44 tot 52 procent van de broeikasgasemissiereductie te gaan halen in 2030. Maar dus niet de 55 procent die is afgesproken. De KEV-update laat verder zien dat er de afgelopen twee jaar toch wel heel veel beleid is uitgewerkt. Dat is op zich positief, maar dat de maximale geraamde emissiereductie in 2030 toch een stuk lager is dan we vorig jaar dachten. En dat komt met name door tegenslagende uitvoering van beleid en ook geschrapte beleidsmaatregelen. Dus wat Roderick zegt, het is wel fijn dat bijvoorbeeld als je naar zo'n Delta Rhine Corridor kijkt, dat er wel besluitvaardigheid is in een nieuw kabinet. En dat er ook, nou ja, als wij die doelstellingen alsnog willen halen, betekent dus dat er los van het beleid en de doelstellingen die er nu zijn, dat er een hele grote hap bij moet. Ja, bijna 16 megaton CO₂-equivalent moeten we extra nog gaan reduceren. Dat zijn enorme ambities. Dus daar hebben we iedereen voor nodig. En zeker ook een betrouwbare overheid en een sturend kabinet.

Dat vond ik opvallend en daarnaast hebben we ook wel gezien dat ten opzichte van voorgaande jaren de congestieproblematiek wel echt materieel is geworden in 2024. Het heeft een enorme impact op veel van onze klanten. We spreken daar veel van onze klanten over. Verzoeken tot uitbreiding die worden geweigerd, elektrificatie, ambities die stuk lopen of vertraging oplopen. Aanvraag voor extra capaciteit bij netbeheerders die deels of in het geheel worden afgewezen. Ja, dat heeft wel impact. En daarbij wordt steeds duidelijker dat de investeringen die door netbeheerders moeten worden gedaan een enorme impact hebben op de netkosten die moeten worden betaald. En een aantal sectoren leiden die hoge kosten al tot sluiting van locaties of uitstel van investeringen. En er is dus dit jaar heel erg duidelijk geworden dat er veel meer nodig is om deze problematiek op te gaan lossen.

Peter: Nou, we gaan het er zo nog uitgebreid over hebben, maar we maken het rondje even af. Rick, wat was jouw opvallende moment voor dit jaar?

Rick: Ja, ik denk als je een beetje goed op mijn korte geheugen kijkt, dan komen we er straks ook nog wel over denk ik voor het laatste kwartaal, maar de Dunkelflaute. Maar verder denk ik ook, als je straks in Q1 terugkijkt bleek dat het het moment met de laagste prijzen te zijn, februari. En dat heb je de afgelopen jaren niet gezien dat die maand de beste maand was om te contracteren of vast te leggen.

Peter: Ja, want misschien moeten we dat direct maar eventjes doen. We kijken in deze podcast terug op het afgelopen jaar. En je hebt voor ons nog eens eventjes al die maanden geanalyseerd. En voor deze podcast doorgenomen. Ja, je weet vaak wel wat er de afgelopen weken of maanden is gebeurd, maar niet meer wat er allemaal in januari en februari speelde. En dat gebeurde eigenlijk best wel veel. Als we kijken naar Q1 van dit jaar, Rick, wat waren dan de belangrijkste ontwikkelingen op de energiemarkt?

Rick: Ja, het was weer flink spitten in de MarktRapporten die we wekelijks maken. Maar gelukkig staan ze allemaal opgeslagen, dus kon ik dat weer even gebruiken om te kijken wat Q1 het belangrijkste was in de rest van het jaar. Q1 zag je met name dat de aanvoer vanuit Noorwegen en LNG, de gastoevoer was nog goed. Dat zorgde voor goede toevoer. Andere kant was er, de temperaturen waren vrij mild. Dus minder gas nodig voor verwarming. Dat zorgde ervoor dat die prijzen gingen dalen. En je zag ondertussen ook dat de Franse kerncentrales meer gingen produceren. In tegenstelling tot nu. Maar de wind waarde ook goed in die maanden. Dus er was 27% meer opwek met wind, duurzame opwek met wind. En dat droeg natuurlijk ook bij aan minder gasvraag en een lage elektriciteitsprijs. Dus al met al zag je daardoor de gasprijzen, ook elektriciteit, maar ook CO₂ dalen eigenlijk tot het laagste punt. CO₂ ging toch zelfs richting de 50 euro. Ja, nu zit je weer op. Het jaar ervoor, moet ik zeggen, was het nog rond de 100. En nu zit je tussen de 60 en de 70 euro qua marktprijs. Dus dat bleek wel een beetje het moment te zijn, achteraf gezien om een contract voor een vaste prijs aan te gaan of een gedeelte van je volumes vast te zetten. Zag je dat ook terug, Frank, bij de klanten?

Frank: We zien dat de volatiliteit in de markt de afgelopen jaren sowieso zorgt voor een vergrote aandacht op energie-inkoop bij onze klanten. Door de hoge energieprijzen afgelopen jaren is de inkoop van energie steeds vaker een strategisch onderwerp geworden. Het is van inkoop naar directietafel gegaan, om het zo te stellen. Klanten waren al prijsbewust, zijn ze altijd al geweest, maar dat is de afgelopen periode eigenlijk alleen maar gegroeid. Je ziet ook dat de risico's van energie-inkoop steeds beter worden ingeschat. Zo zagen we dat in in de dure jaren 22-23 dat steeds meer klanten kozen voor flexibele prijsproducten. En begin dit jaar waar jij van zei, toen de markt afkoelde en de prijzen laag waren, zagen weer een toename in vaste prijsproducten dat klanten eigenlijk gewoon zekerheid zocht. En dachten van dit is een mooi moment voor mij om om me te committen. Dus er was niet alleen veel activiteit in februari van dit jaar, maar we zien eigenlijk structureel een toegenomen activiteit rondom het contracteren van energie.

Peter: Ja, want dat zit denk ik ook, want daar ging eigenlijk mijn volgende vraag over, van meer dan de helft van de elektriciteit is op dit moment afkomstig uit hernieuwbare bronnen. En dat is natuurlijk ontzettend mooi, want het aandeel duurzame energie neemt daar mee toe. Maar wat je ook ziet is dat op momenten dat er dan geen wind of zon is, dat je enorm hoge prijzen ziet. Maar wat je ook ziet is, is veel volatiliteit op de markt, veel extreme bewegingen. Ik vroeg me af, wat is het effect daarvan op jullie klanten en hoe ga je er als bedrijf dan mee om? Kan jij daar iets over zeggen Frank?

Frank: Ja, ik denk wat je nu noemt is op zich goed nieuws en ook de richting die we op moeten. Dus ik denk, zoals Roderick net ook al aangaf, we hebben onlangs windpark Zeevonk, dus IJmuiden Ver gewonnen. Dat is één van de grootste windparken op zee en we gaan daar zoals het er nu uitziet ook een waterstoffabriek bij bouwen dat is natuurlijk als eigenlijk heel bijzonder maar ook wat je zegt tegelijkertijd zien we dat de volatiliteit in de markt ontzettend toeneemt door die groeiende hoeveelheid hernieuwbare energie in de mix en dat zorgt natuurlijk voor hele grote uitslagen met name op die kortere termijn markten dus op de day ahead markt op de onbalansmarkt denk voor de luisteraars van deze podcast inmiddels wel bekende termen en dat is dus eigenlijk heel belangrijk dat dat onze klanten zich daar op de juiste manier instellen om die risico's te gaan managen. En dat kan enerzijds door te kiezen voor producten die flexibiliteit bieden bij de inkoop van je elektriciteit of van je energie. Maar bijvoorbeeld ook door het inzetten van batterijen of het beter afstemmen van de vraag naar energie op het aanbod wat er op dat moment is. En ik denk dat we daar nog wel heel veel te winnen hebben met elkaar.

Peter: Ja, en dankjewel Frank. Maar een onderwerp wat daarmee samenhangt is natuurlijk het verminderen van de CO₂-emissie van Vattenfall zelf. Want als ik het goed begrijp, het bestaat eigenlijk uit twee componenten. Enerzijds heb je de uitstoot van Vattenfall zelf, dus alles wat het bedrijf verbruikt voor de productie, transport en gebouwen. En ook de productie van elektriciteit. En ook de uitstoot van de klanten. En op die eerste heeft het bedrijf denk ik vanzelfsprekend veel invloed. Maar op die tweede, over wat de klanten afnemen met hun uitstoot dat is natuurlijk stuk moeilijker want dan moet je echt met de klant gaan samenwerken. Kan je ons meenemen in die beide doelen en met name ben ik ook wel geïnteresseerd dan er hoe je doe je dat dan samen met de klanten Rick denk ik of Roderick misschien kan jij daar iets over zeggen?

Roderick: Zeker graag en ik denk eigenlijk dat die energietransitie in die versnelling is, zoals deze podcast. Alleen ga je sneller, maar samen kom je verder. Maar volgens mij hoeft het niet snel te gaan. Want we hadden wat extra ruimte, hoorde ik Peter. Want het was een wat langere podcast op dit moment. Die heb je ook wel nodig als je Frank en mij aan tafel zet. Want wij hebben af en toe wat extra zinnen nodig. Om tot de kernboodschap te komen. Maar ik doe mijn best als rookie in deze podcast.

Zeevonk is al meerdere malen aangeraakt. Dat is iets wat we echt zelf doen. Waar we zelf grootschalig, centraal, duurzame opwek realiseren. Maar het is met name te doen inderdaad bij die klanten in de zakelijke markt. En wat zijn daar de schaalbare oplossingen waarbij we dus ook zo'n impact kunnen maken als bij zo'n groot windpark. En dan is zoiets in de industrie als e-boilers plaatsen. En dan is het eigenlijk niet zozeer een scheikunde lesje à la de electrolyzer, maar wel ook weer qua analogie. Eigenlijk grote waterkokers bij dit soort partijen neerzetten om die gasvraag te verminderen en de warmte te voorzien door middel van een grote waterkoker er neer te zetten, voorzien van duurzame elektrische stroom. En daarbij gaan we dan ook heel duidelijk die volatiliteit die Frank net ook al noemde, die er in de markt is, die gaan we om proberen te zetten naar flexibiliteit. En dat is flexibiliteit voor de klanten en flexibiliteit voor het systeem.

Dus echt denken in zorgen naar kansen. En die kansen om voor dit soort zakelijke afnemers dus te kijken van hoe kunnen we op de juiste momenten zo'n e-boiler inzetten, zodat we het systeem ondersteunen en dat waarmee ook de business case steunt om dit soort grote investeringen te moeten doen. Want dat vergt behoorlijk wat investeringen van zo'n partij. En daar kijken we graag in mee.

Frank: Nou ja, voordat ik wat Roderick zegt, we zien dat onze klanten heel erg gericht zijn op het verminderen van het gasverbruik. Ik denk een heel logisch gevolg van enerzijds de hele hoge prijzen afgelopen jaren voor gas, maar ook vanuit het idee om compliant te willen zijn aan het Klimaatakkoord en de sectorafsprakendie daaruit zijn voortgekomen. En dat is eigenlijk één deel van de puzzel. En aan de andere kant is het belangrijk dat we elektrificatie stimuleren. Wij proberen dit te doen door oplossingen voor klanten te bieden die hun business case voor elektrificatie versterken. Dus dan moet je bijvoorbeeld denken aan een aanbod waarbij we naast een groene stroomcontract een klant ook een batterij en laadpalen leveren. Maar bijvoorbeeld ook de sturing daarop. Zodat de klant in staat wordt gesteld om zo optimaal mogelijk die energiehuishouding in te richten. Dit helpt dan weer vervolgens in de aanpak van zijn problematiek om congestie. Of om juist een investering meer rendabel te maken.

Peter: Het wordt nog een behoorlijke uitdaging. Maar ik zie ook dat jullie fors investeren. En Vattenfall ook fors investeert in windparken op zee. Maar ook het partnership met de klanten opzoekt. Ja, Rick, dan maak ik graag even ruimte voor jou, want we zijn inmiddels aangekomen bij Q2 van 2024. Neem ons eens even mee. Wat zijn de belangrijkste gebeurtenissen in Q2?

Rick: Ja, ik denk dat het nog even goed te vermelden is natuurlijk met vanuit Q1 met goed gevulde opslagen, de zomer in gingen, dus we hoefden minder gas in de opslagen te stoppen relatief, waardoor de gasprijs niet te hard hoefde te stijgen. Wel zag je dat er een sterke toename was voor de concurrentie op de LNG-markt. Daardoor werd steeds de toevoeging van LNG naar Europa steeds minder en kwam uiteindelijk ook een stuk lager uit dan dezelfde periode vorig jaar. Ook waren er wat problemen in Amerika bij de Freeport-terminal, met de terminal waardoor de productie van LNG wat stokte. Maar ik denk het belangrijkste is ook wel, en we hebben het net al door Frank aan gerefereerd, de flexibiliteit en dingen. Je zag dit jaar, was het week 11, al voor het eerst negatieve prijzen op de dag dat de zon scheen. Ja, en dat is al nog vroeger dan het jaar ervoor. Al met al zijn het iets van 460 uren geweest. En ik ben ook eens gaan rekenen van goh, hoeveel van een zonnepark wordt er nou opgewekt tijdens de negatieve uren als ze dan niet uitgezet worden? En dat is ongeveer nu 22 procent, 1 vijfde van de productie gebeurt tijdens negatieve uren. Dus dat is wel echt iets wat je in de markt ziet. De gemiddelde spotprijs voor het zonprofiel was 50% lager dan de gemiddelde prijs voor de APEX-prijs dit jaar. Die is iets van 75 euro. Je ziet wel dat er echt wat moet gebeuren om ook voor die zonneparken efficiënter en beter te maken dat de opgewekte elektriciteit ook daadwerkelijk gebruikt kan worden. En dus niet dat het gecurtailed moet worden zoals we het noemen. Omdat de prijs negatief is, zet ik mijn zonnepark uit, want anders moet ik betalen voor mijn opgewekte elektriciteit. Dus ja, daar moet echt wel wat gebeuren de komende tijd om dat voor afnemer en producent rendabeler te maken. En ik denk batterijen zijn daar natuurlijk een goede oplossing voor.

Peter: Een ander onderwerp waar ik graag met jullie over wil spreken is het feit dat er steeds minder bedrijven bereid zijn om te investeren in windparken op zee. Ik las onlangs ook dat bedrijven als Shell, maar eerder ook andere bedrijven, hebben aangegeven dat ze dat minder willen gaan doen. Omdat ze ook zeggen van het levert gewoon te weinig rendement op. Dat is op zich wel opvallend, want we willen natuurlijk steeds meer investeren in duurzame oplossingen. En in hoeverre is daarbij dan rendement leidend? Hoe zien jullie dat, Roderick hoe zit dat bij Vattenfall? We hebben het al een paar keer gezegd, hij heeft bijvoorbeeld onlangs de tender voor Zeevonk, IJmuiden Ver gewonnen. Dus volgens mij worden die investeringen wel gedaan. Hoe kijk jij daar tegenaan?

Roderick: Ja, het is dubbel, maar het is vooral echt wel een uitdagendere markt geworden. De grondstofprijzen zijn enorm gestegen. Je hebt een enorm turbulente geopolitieke situatie. Dus bij het minste of geringste dan schieten de prijzen naar links en naar rechts. Dus je hebt enerzijds aan de input-zijde verhoogde kosten. En anderzijds aan de output-zijde, zoals Rick net ook al noemt, best wel wat onzekerheid over zowel korte als lange termijn prijzen. Dus dat maakt dat er een gezonde terughoudendheid in de markt zit. En ook vanuit Vattenfall zijn we dus wel heel kritisch in wat we doen, hoe we het doen. En is het ook zo dat we bepaalde beslissingen op een gegeven moment met alle nieuwe informatie nog eens een keer in een nieuw daglicht moeten bekijken en dan kijken hoe daarop te acteren. Maar ik denk dat het vooral belangrijk is van durven bedrijven uiteindelijk hun nek uit te steken en een bepaalde visie neer te zetten en daarna te acteren. En zo die hele kip-ei discussie doorbreken. En die kip-ei discussie zit dan in dit geval wat mij betreft met name bij marktpartijen die zeggen, ja maar het is mij niet duidelijk wat de overheid voor beleid neer zal zetten of wat de netbeheerders voor infrastructuur zullen aanleggen. Terwijl die partijen andersom tegen de marktpartijen zeggen ja komen jullie dan eens door met concrete plannen en acties waarop wij kunnen acteren. Nou die kip-ei discussie die zie ik wel een als Vattenfall een partij die dat wil en kan doorbreken en dat doen we wat mij betreft elke dag een beetje ja.

Peter: Ja, nou een mooi streven ook. Voordat ik zo dadelijk met de andere collega's ook verder spreek, wil ik zoals gebruikelijk ook jullie de vraag stellen van wat jullie het komende jaar verwachten. Wat is iets waar jullie naar uitkijken of wat jullie denken dat het belangrijk zal gaan worden op de energiemarkt het komende jaar. Roderick, begin ik bij jou.

Roderick: Ja, dat zijn er wel best wel wat die in mijn hoofd oppoppen. Want er zijn natuurlijk in de afgelopen 20 minuten al heel veel topics voorbij gekomen. Dus laat staan dat ik over het hele jaar aankomen moet uitweiden wat dat zou zijn. Maar ik denk dat congestie en mogelijke problemen en oplossingen daarvoor, dat dat duidelijk een thema blijft in 2025. En ook dus zijn de juiste condities er voor bijvoorbeeld de industrie, om hier te blijven te ontwikkelen en te verduurzamen. En ik denk wel dat we dan met z'n allen en Vattenfall is daar ook onderdeel van heel graag in een lange termijn denken. Dus wat zijn de doelen in 2040? Waar willen we heen in 2050? Waar willen we staan? En ik denk ook dat dat goed is, want dat geeft een basis om naartoe te werken. Maar ik wil vooral ook die shift maken naar oké, en wat betekent dat voor vandaag? En wat doen we vandaag met elkaar? Dus niet wachten op die kip en dan het liefst met de gouden eieren, want die gaat er niet komen. Maar elke dag kijken, wat kunnen we nu doen? Ook al is het heel klein, om weer een stukje beter te worden. En ik denk dat Djokovic dat ook mooi doet als een mooi icoon, waar elke dag proberen te verbeteren. Dat is wat mij betreft een slogan die ik ook graag met elkaar zou willen hanteren. Want dan gaan we eerst kleine wedstrijden winnen, dan toernooien. En dan gaan we uiteindelijk die Grand Slams in de energietransitie pakken.

Peter: Ja, nou, mooie metafoor. Frank, wat is dat voor jou het komende jaar?

Frank: Nou, ik deel de verwachting van Roderick. En ik heb ook dezelfde insteek als het gaat om verandering en verbetering. Dus met mijn team en het aanbod wat we willen bieden aan onze klanten. Denk ik ook echt in kleine stappen vooruit. Om uiteindelijk grote effecten te sorteren. Kijk, ik gaf al een begin aan. Als je kijkt naar die klimaat-energieverkenning. Als je kijkt naar congestieproblematiek. Ik denk dat we volgend jaar echt een versnelling gaan zien. In de adoptie van producten en diensten. Die onze klanten heel erg gaan helpen om met die problematiek om te gaan. En daar ligt voor ons ook de uitdaging om daarin te kunnen faciliteren. Dus ik ben met mijn team, met de mensen om ons heen, zijn wij volgend jaar heel erg hiermee bezig om te zorgen dat wij het juiste aanbod bij onze klanten krijgen om ze echt een stap vooruit te helpen.

Peter: Nou dan wil ik jullie heel erg bedanken voor jullie bijdrage aan deze podcast. We gaan de tafel vrijmaken voor de volgende collega's.

24:28 - DEEL 2

Peter: Dan komen we aan bij het tweede gedeelte van deze podcast. Ik had het al aangegeven bij de inleiding. We hebben vandaag veel tafelgasten en zojuist hebben we mij aan tafel genomen de drie sectorleads. Ik had het eerder al even aangegeven. Welkom Jocco, Martijn en Roeland. Goed dat jullie er zijn. Net als met Roderick en Frank wil ik graag met jullie even door het jaar heen gaan en de belangrijkste ontwikkelingen met betrekking tot jullie sector bespreken. Normaal stel ik altijd de vraag, wat viel je op in de afgelopen maand? Maar dat zou ik dan nu graag van maken. Wat was binnen jouw sector of wat was belangrijkste gebeurtenis op de energiemarkt in het afgelopen jaar? Laat ik bij jou beginnen, Roeland. Jij bent verantwoordelijk voor de klanten in de Agri, de tuinbouwsector. Wat was dat voor jou?

Roeland: Dit jaar heeft voor de tuinbouw vooral in het teken gestaan van gewijzigde regelgeving, voornamelijk op het gebied van belasting en heffingen. De belastingdienst, sorry, de belastingdruk gaat daar vanaf 2025 flink toenemen. Daarnaast zien we dat dit een beetje het eerste jaar is na de energiecrisis dat de teelt weer richting normaal gaat. Tijdens de energiecrisis is het energieverbruik heel hard naar beneden gegaan. Er was bijvoorbeeld weinig winterteelt en de randen van wat mogelijk was qua temperatuur werden opgezocht. Maar er werden ook veel energiebesparende maatregelen genomen. Door die energiebesparende maatregelen zie je dat het energieverbruik niet meer zo hoog is als voor de energiecrisis. Maar dit jaar wordt er bijvoorbeeld wel weer jaar rond geteeld. Nou, dat kan je dus ook terugzien in het energieverbruik. Maar ik denk dat we er toch wel blij mee moeten zijn. Maatschappelijk gezien is het belang van betaalbare groenten natuurlijk ook erg belangrijk. Dus ja, je wil niet helemaal afhankelijk zijn van het buitenland wat dat betreft. En ja, die aanbodverstoringen die kunnen er zeker zijn. Neem bijvoorbeeld de overstroming in Spanje. Dat was in een gebied wat men ook wel de groentetuin van Europa noemt. Dus wat dat betreft kan dat zomaar voorkomen.

Rick: Ja, wat Roeland zegt, dat zie je ook wel terug in de afgelopen maanden. De vraag naar gas vanuit de elektriciteitsopwek is echt sterk toegenomen. Daar draagt tuinbouw ook aan bij. Je ziet dus ook wel dat daar, door de gasvraag toeneemt, de opslagen harder nodig waren. Maar ook in de algemene zin zie je wel ook dat het gedrag bij consumenten toch weer een beetje naar het oude lijkt te gaan. Het graadje je meer op de thermostaten ten opzichte van twee jaar geleden zie je steeds vaker terugkomen.

Peter: Dank je wel Rick, ook voor jouw toelichting en bedankt voor jouw punt Roeland. Dan ga ik naar Martijn. Martijn, je bent verantwoordelijk voor de vastgoedsector. Zie je dat in jouw sector ook of dat de energieverbruik weer wat hoger wordt?

Martijn: Nou als ik kijk naar het verbruik in de vastgoedsector dan zien we eigenlijk wel een geleidelijk dalende trend in in de gasvolumes de afgelopen jaren. En als je dan puur kijkt naar het elektriciteitsverbruik in onze sector die is redelijk stabiel gebleven. Dat is denk ik niet wat iedereen had verwacht. De verwachting is natuurlijk wel dat door elektrificatie we echt een toename gaan zien ook in het elektriciteitsverbruik de aankomende jaren. Als ik dan kijk wat me daarbij echt opvalt is wel de bereidwilligheid van de sector om ook te gaan elektrificeren. We hoeven niet heel veel bedrijven meer te overtuigen om te verduurzamen en te elektrificeren. Ik zie daar echt wel een stukje intrinsieke motivatie aan de ene kant. Aan de andere kant moet ik natuurlijk ook wel eerlijk zijn dat een stukje wet- en regelgeving daar ook echt wel aan bijdraagt. Tegelijkertijd wil ik dan wel ook een uitdaging benoemen, die al eerder wel nijpend was, maar steeds nijpender wordt en dat is toch wel netcongestie iets waar steeds meer partijen ook echt wel mee te maken krijgen.

Peter: Ja dank je wel Martijn. Dan komen wij bij Industrie. We hebben de vorige podcast uitgebreid ook al over deze sector gesproken maar wat viel jou het afgelopen jaar op Jocco?

Jocco: Als ik terugkijk naar het afgelopen jaar, dan zag je tot maart/ april een dalende gasprijs. Dat stemde de markten heel positief. Daardoor kon men zich ook focussen op verduurzamingstrategieën, de roadmap die ze voor ogen hebben. Maar na maart/ april zag je de gasprijs gaan stijgen. We zaten natuurlijk midden in de verkiezingen. waardoor het een beetje onduidelijk was wat de richting zou worden. En is die ontwikkeling en de uitvoering van die duurzaamheidsroadmap toch wel vertraagd.

Peter: Nog een andere sector die ook onder jouw verantwoordelijkheid valt, Jocco, dat zijn de datacenters. Er was onlangs een topman van één van de grootste chipmakers van de wereld die gaf aan dat het hoge energieverbruik van artificial intelligence, AI, helemaal geen probleem was. Het was een goede manier om ons energieverbruik voor in te zetten. Hoe kijk jij daar naar? Deel jij zijn mening?

Jocco: Nou ja, vanuit zijn perspectief begrijp ik natuurlijk wat hij zegt. Als eerste wil hij de negatieve pers rondom het energieverbruik van datacenters weghalen. Maar tevens ziet hij AI als een holy grail om de wereldproblematiek waaronder opwarming van de aarde op te lossen. En als dat daadwerkelijk het geval is, kun je het zien als een goede investering. En ik denk, daar zijn de datacenters in Nederland al mee bezig, dat het vooral van belang is dat datacenters hernieuwbare energie gebruiken en daarnaast bezig moeten blijven met efficiëntie. En daar sta ik onder effectiever koelen, hergebruik van energie en zorgvuldig kiezen van locaties, om het risico dat een datacenter de energievoorziening op de vitale plekken in Nederland ontregelt, zo laag mogelijk te houden.

Peter: Dank je wel, Jocco. Dan is het tijd om even weer terug te kijken naar het afgelopen jaar. Ga ik ga ik weer naar jou, Rick. Rick, wat kun jij zeggen wat Q3 kenmerkte?

Rick: Q3 begint natuurlijk met de vakantieperiode, dus over het algemeen is het dan wat rustiger op de markt. Maar je zag nog wel dat de markt echt best kwetsbaar is en snel kan reageren op geruchten. Zo had je het gerucht dat Azerbaidjan, een gedeelte van Europa, zou voorzien van het gas wat vanaf 2025 wegvalt, wat nu nog via Oekraïne gaat. Binnen korte tijdsbestek zag je de markt gewoon flink wat procenten omlaag gaan. Het bleek een verkeerd gerucht te zijn, dus dezelfde beweging omhoog zag je ook weer terug. Zo waren er nog op geopolitieke vlak nog een paar gebeurtenissen zeg maar in de Oekraïne die voor wat prijsbewegingen zorgde. Verder was er natuurlijk in september had je het groot onderhoud aan de Noorse gasinstallaties. In de markt was men enigszins bang dat het voor prijsstijgingen zou zorgen maar dat zag je niet het kwam met name omdat de opslagen eigenlijk op dat moment niet gevuld werden. Uiteindelijk zijn we wel goed gevuld met goed gevulde opslagen, zeg maar Q3 ingegaan en de winter ingegaan. In oktober zaten we begin oktober op boven de 90% in Nederland.

Peter: Dank je wel, Rick. Gaan we even weer terug naar waar ik eerder ook over sprak met Frank en Roderick. We kwamen toen te spreken over de duurzaamheidsdoelstellingen van Vattenfall. Want dat zal ook een enorme impact hebben op jullie klanten. Het uitgangspunt is dat er minder gas geleverd zal worden op termijn. En dat heeft natuurlijk consequenties. Ik kan me voorstellen dat dit bij de ene sector wat meer impact heeft dan bij de andere. Maar goed, overal zal het wel zijn invloed hebben. Als ik even bij jou begin, Roeland. In de agrisector, gas is cruciaal voor de verwarming van de kassen. En ook wordt het gebruikt voor de WKK's. Spraken we net al even over. Maar hoe zie je die ontwikkeling in jouw sector?

Roeland: Je ziet dat de sector wel echt al grote stappen gezet heeft. Onder andere door investeringen in geothermie. En de komende jaren zien we nog wel een verdere uitrol, ook in verdere koppelingen van verschillende warmtenetten, ook met restwarmte aan elkaar. Daarnaast ook de verwachting dat WKK's de komende jaren wel wat minder draaiuren gaan maken. Er zijn op steeds meer momenten goedkope en duurzame elektriciteit beschikbaar. En op deze momenten is het fortuin dus ook heel interessant om warmte te maken met warmtepompenen met e-boilers. Dus wat dat betreft zien we wel dat de afhankelijkheid van gas minder wordt, maar de realiteit is wel dat die momenten wel erg spaarzaam vooralsnog zijn. En Nederland op dit moment gewoon niet zonder fossiele opwek kan. Wat dat betreft. Dus ja, de verwachting is wel dat WKK's tot zeker ruim na 2030 nog wel een nut zullen hebben in het Nederlandse energiesysteem en dat daar ook nog gewoon gas naartoe zou moeten tot die tijd.

Peter: Ja, ik noemde het net ook al, jij zei het ook al, een WKK. Kan je nog even kort toelichten wat dat is?

Roeland: Warmtekrachtkoppeling, er gaat gas in, er komt warmte, CO₂ en elektriciteit uit. De warmte en de CO₂ gebruikt men in de kas en de elektriciteit wordt vaak teruggeleverd op het net. Het is een hele efficiënte manier om kassen te verwarmen en tegelijkertijd elektriciteit te produceren.

Peter: Dat is een mooie toepassing, maar ik denk dat het goed was om even toe te lichten. Jocco, kun jij eens aangeven wat de impact daarvoor is voor de industrie?

Jocco: Ja, voor de industrie geldt ook dat de duurzaamheidsdoelstellingen een grote impact zullen hebben op de sector. Wat je vooral ziet is dat elektrificatie is mogelijk, maar vooral bij de processen die behoefte hebben aan hoge temperatuur zijn de oplossingen nog schaars of erg kostbaar. Daarnaast is congestieproblematiek, waar Martijn het ook over had, een vertragende factor in die hele elektrificatieronde zeg maar.

Peter: Ja, nou je gaf het woord al min of meer aan Martijn. Martijn in de vastgoedsector.

Martijn: Ja, mooi bruggetje. Ik denk zeker dat er ook in de gebouwde omgeving nog erg veel te halen valt op dit gebied. Ja, zoals je al ziet er zijn veel regels opgesteld om aardgasvrij te worden. Nieuwbouw moet bijvoorbeeld aardgasvrij gebouwd worden. Er geldt ook een renovatiestandaard voor bestaande utiliteitsbouw en daarnaast zijn er natuurlijk ook voor bestaande panden heel veel eisen waar we aan moeten voldoen met z'n allen. Denk aan een labelverplichting en zo zijn er eigenlijk nog wel meer eisen die er zijn. Gelukkig zijn er ook genoeg oplossingen om hieraan te voldoen. Je kan hierbij denken aan het plaatsen van een warmtepomp of door zonnepanelen op je dak te leggen. Al moet ik wel vaak zeggen dat door wet en regelgeving het vaak wel wordt gezien als een moetje, maar ik denk eigenlijk dat je het veel meer moet zien als kans. Ik denk ook dat het heel veel gaat bieden. En de kans die je eigenlijk, die ik vooral zie ook voor de vastgoedsector, is dat het echt, als je dit allemaal aan al deze eisen voldoet, dat je je portfolio, je gebouwportfolio een hogere waarde krijgt. De verhuurbaarheid ook zeker beter wordt. En dat het comfort van de mensen die erin werken ook vaak hoger is.

Peter: Even in het verlengde daarvan, wat voor maatregelen verwacht jij dan veel binnen de sector Martijn? Ik had ook iets gehoord over die EMS-systemen, wat is dat precies?

Martijn: Ja ik zie dat steeds meer partijen, dat is niet eigenlijk alleen in onze sector, maar dat zien we ook wel wat breder, dat ze veel meer bezig zijn met energie efficiency. Dat is eigenlijk deels gedreven door een stukje netcongressie, dus partijen moeten er ook wel mee aan de slag. Maar het is ook wel gedreven doordat het steeds meer inzichtelijk is wat bepaalde assets doen op gebied van hun verbruik. Ik denk dat we aankomend jaar heel veel kunnen verwachten over de inzet van EMS-systemen. EMS-systeem is trouwens een energiemanagementsysteem. Ik praat vaak in afkortingen, merk ik. Maar die zorgen er eigenlijk vooral voor dat het energiegebruik achter de meter efficiënt wordt ingeregeld en een voordeel daarvan is is dat naast de besparing van energie dat je op je bestaande netaansluiting ook wat meer capaciteit over hebt om verder te elektrificeren.

Peter: Dank je wel en hoe is dat bij de bij de industrie sector Jocco?

Jocco: Ja, zoals je eerder aangaf ben ik sectorlead voor industrie transport en opslag. Dus ik zal ze even alle drie kort kort aanstippen voor de industrie is de de elektrificatie van de warmtebehoeften. Het tempo daarvan is afhankelijk van een aantal nog te nemen besluiten rondom waterstof, congestie en subsidies. Als die besluiten genomen worden en die vallen positief uit, komt dit ten gunste van de industrie in Europa. En voorkomen we dat productie verplaatst wordt naar andere continenten. Voor de transport zie je wel een duidelijke transitie richting e-trucks. De range die zo'n truck kan rijden neemt toe, die stijgt. Wat inhoudt dat je eigenlijk prima je traject binnen Nederland met een e-truck, een volgeladen e-truck kunt afleggen. En de kosten voor zo'n truck dalen, terwijl de belasting van fossiele brandstoffen zal stijgen. Tot slot, opslag met name datacenters. Er zal een toename zijn vanwege ook grotere behoeften aan datacenters vanuit de opkomst van AI. Die moeten we nog efficiënter inrichten en eventueel aansluiten op bijvoorbeeld warmtenetten om ook restwarmte te benutten.

Peter: Ja, dat is een behoorlijke range aan activiteiten die we tegemoet kunnen zien. Roeland, wat kun jij daarover zeggen over de agrisector?

Roeland: We hadden het er net natuurlijk ook al even over. Binnen de agrisector is het een combinatie van energiebesparing enerzijds en duurzaam invullen van de warmtevraag anderzijds. Energiebesparing komt voornamelijk vanuit technische ontwikkelingen. Denk dan aan ledlicht, maar ook bijvoorbeeld elektrische ontvochtigers, waardoor men kassen weer beter kan isoleren. En de duurzame warmte wordt dan ingevuld door geothermie en deels ook uit de restwarmte uit de industrie. Of wat Jocco net aangaf, datacenters. Daarnaast verwachten we dat een ander deel van de warmtevraag geëlektrificeerd kan worden door middel van warmtepompen. En ook e-boilers, maar dat in mindere mate. Technisch gezien is dat nu allemaal mogelijk, maar er is eigenlijk nog onvoldoende goedkope duurzame energie beschikbaar dat ook kan concurreren nu met een WKK. Dus daar is het voornamelijk het wachten op. Maar je ziet wel dat geleidelijkerwijze de stappen gezet. Dus dat zijn mooie ontwikkelingen.

Peter: Jazeker. Dan zijn we al heel eind in deze podcast op weg. En ook weer in de terugblik van het jaar. En dan komen we bij het huidige kwartaal, Q4. Rick, wat kan je zeggen van het kwartaal waar we op dit moment in zitten?

Rick: Ja, ik denk dat het wel met name gekenmerkt wordt als een kwartaal met relatief weinig wind. En we moesten vroeg de opslagen al gebruiken. In Nederland zelf begonnen we in oktober al met het onttrekken van de opslagen, terwijl je in andere landen zag dat dat in Duitsland nog steeds gevuld werd, al dan niet met Nederlands gas. Maar in november, begin november, zag je de Dunkelflaute kwam ook al in het nieuws. Een dag zonder elektriciteit, opwek met wind en zon, zorgde er echt voor dat alle fossiele reserves eigenlijk, waar opwek aangewend moest worden om in de vraag te kunnen voorzien. Dus in Nederland had je in het begin november is een uurprijs op gegeven moment van boven de 500 en in Duitsland van 800 euro per megawattuur. En dan zie je dat wij met onze flexibele gascentrales en het stukje van tuinbouw waar ook elektriciteit wordt opgewekt. Dat wij daardoor kunnen zorgen dat bij ons de prijs dan net iets lager een stuk lager ligt. En verder zag je over het algemeen dat Frankrijk sinds 2002 meer zeg maar het meeste elektriciteit exporteerde naar andere landen dan de afgelopen jaren. Als je daar sowieso bekijkt wat vaak niet in het nieuws kwam dat er problemen waren met de Franse kerncentrales. Ja, dit jaar heeft dat onze soort van gered met extra export die die je zag.

Peter: Ze waren op tijd klaar met het onderhoud zeg maar om de huidige vraag te kunnen voorzien.

Rick: Jazeker dus en ik had het ook al over de de gas van de tuinbouw. Roeland, wat is het aandeel eigenlijk van die opwek door tuinders, zeg maar vanuit de elektriciteitsopwek?

Roeland: Ja, de glastuinbouw produceert ongeveer 10% van de van de totale opwek in Nederland door middel van de WKK's het is wat jij zelf inderdaad al aangaf, die spelen daar een belangrijke rol in. En daar hebben we ook echt wel een steentje voor. Hoe zeg je dat ook alweer? Steentje aan bijgedragen. Een steentje aan bijgedragen. Nou ja, goed. Dan lopen we in ieder geval voorop ten opzichte van Duitsland. Je ziet dat ze in Duitsland voornamelijk kerncentrales hadden. Die zijn ze natuurlijk aan het afschakelen. Maar heel veel afhankelijk nog zijn voor steenkool en bruinkool. Die hebben gewoon veel meer moeite om flexibel aan en uit te gaan. Dus wat dat betreft zie je ook sinds dit jaar bijvoorbeeld dat de glastuinbouw balanceringsdiensten levert aan bijvoorbeeld Duitsland.

Rick: Ja, want volgens mij ook de RWE CEO gaf ook aan dat Duitsland meer vaart moet maken met het plaatsen van generatoren, zeg maar, voor het geval dat de elektriciteitsvoorziening niet kan voldoen aan de vraag.

Roeland: Klopt inderdaad. We hebben wel een iets groter probleem. De centrale worden daar weer gebouwd. 

Peter: Ja, dank je wel. Dan wil ik gaan afronden. De tijd zit er bijna op. Het gaat snel. Er is altijd veel te bespreken. Maar ik wil graag afsluiten zoals we dat altijd doen. Door even vooruit te kijken. In dit geval naar het komende jaar. Wat zien jullie als een belangrijke ontwikkeling het komende jaar? Of waar kijken jullie naar uit? Jocco, bij jou beginnen deze keer.

Jocco: Ik verwacht en hoop vooral dat er dit jaar veel besluiten vanuit de overheid en andere instanties worden genomen. Waardoor er weer een perspectief ontstaat waarop we samen met onze klanten door kunnen bouwen. Daarnaast komen wij zelf met oplossingen om onze klanten te helpen bij de energietransitie. Maar ook het oplossen van het congestieprobleem. Denk hierbij aan inzetten van duurzame assets, flexibiliteitsoplossingen en het energiemanagementsysteem waar Martijn het ook over had.

Peter: En jij Roeland, wat zijn de dingen die voor jou uitsteken? Of waar je van verwacht dat die er gaan uitsteken komend jaar?

Roeland: Ja, wat Jocco ook al aangaf. Ook onze sector die wacht nog op een aantal belangrijke overheidsbesluiten. En die hangen nu nog een beetje boven de markt. Ik denk daarbij aan de besluitvorming rondom de bijmengverplichting van groen gras bijvoorbeeld. Daarnaast hoop ik persoonlijk ook dat er wat meer ruimte komt voor een wat bredere blik op welke stappen er ondernomen moeten worden om als Nederland als geheel te verduurzamen. Aan de ene kant is het heel goed natuurlijk dat duurzaamheidsdoelstellingen echt op microniveau tot aan bijna elk individueel bedrijf worden opgelegd. Maar aan de andere kant kan dat soms ook de transitie in de weg staan. Dus een wat holistischere blik kan daarin ook geen kwaad.

Peter: Ja, helder. Martijn, welke ontwikkelingen in de vastgoedsector, met betrekking tot de vastgoedsector?

Martijn: Ja, ik kijk zelf echt uit naar de ketensamenwerking tussen netbeheerders en leveranciers. Om ook echt contractvormen te gaan onderzoeken om goed in te spelen op bijvoorbeeld congestie. En dan denk ik eigenlijk voornamelijk aan de ontwikkeling van capaciteitsbeperkende contracten. Maar ik moet ook wel zeggen, en dat is misschien niet helemaal binnen onze eigen invloedssfeer altijd, dat ik kijk naar de innovaties van de van de verschillende assets, zoals batterijen en warmtepompen. Je ziet wel dat door de jaren heen dat het eigenlijk steeds kostentechnisch aantrekkelijker gaat worden om deze aan te schaffen. En dat dat dus niet alleen maar haalbaar is voor grote partijen in onze sector, maar dat ook steeds kleinere partijen daar ook van kunnen gaan profiteren. Dus ik hoop dat dat echt een vlucht gaat nemen aankomend jaar.

Peter: Ja, bedankt allemaal voor jullie bijdragen aan deze podcast en dat geldt ook voor de eerdere sprekers, voor Frank Meens en Roderick Glerum, dan wil ik u allemaal bedanken voor het luisteren. Namens al mijn collega's bij Vattenfall wil ik u alvast hele fijne feestdagen wensen en een mooie jaarwisseling en een heel voorspoedig en bovenal gezond 2025. Wij zijn er januari weer met een nieuwe podcast mocht u de komende weken nog een vraag voor ons hebben of zou u graag een onderwerp behandeld willen zien in deze podcast, stuur dan een e-mail naar podcast@vattenfall.nl.

Nogmaals bedankt voor het luisteren en tot volgend jaar.

--EINDE--