De elektrificatie van de maatschappij neemt exponentieel toe en kan, samen met het proces om de energiesector zelf CO2-vrij te maken, de overgang vormen naar een maatschappij zonder fossiele brandstoffen. Om aan de vraag voor de bouw, infrastructuur en het transport te voldoen en tegelijkertijd de klimaatdoelen uit het Klimaatakkoord te halen, hebben we meer elektriciteit nodig. Door fossiele bronnen uit te faseren en fossielvrije elektriciteit in nieuwe sectoren, processen en toepassingen te introduceren, kunnen we aan de economische groei en de sociale vooruitgang een bijdrage leveren.
Tegenwoordig is elektriciteit permanent aanwezig en noodzakelijk voor het functioneren van onze woningen, industrieën en maatschappijen. Dit betekent echter niet dat we al bij de eindstreep zijn. Integendeel, er zijn nog steeds veel plaatsen waar we fossielvrije elektriciteit kunnen introduceren en fossiele bronnen in de loop van de tijd kunnen uitfaseren. Met fossielvrije elektriciteit bedoelen we elektriciteit die gemaakt is van een hernieuwbare (niet fossiele) bron, zoals wind, zon of water.
De route naar elektrificatie is per sector en regio anders. En het vertrekpunt is verschillend in de diverse Europese landen. Wat verwarming betreft wordt de markt in Europa nog steeds gedomineerd door fossiele bronnen zoals olie, gas en kolen. De vroegtijdige transitie naar elektriciteit in sommige landen in de tweede helft van de twintigste eeuw was eerder het gevolg van kostenverlaging dan van klimaataspecten. Zo vond in Zweden de overgang plaats van olie naar hoofdzakelijk fossielvrije bronnen, zoals elektrische warmtepompen, als gevolg van de oliecrisis in de jaren zeventig.
In de transportsector is de introductie van elektrische auto's en vrachtwagens vrijwel geheel het gevolg van de vraag naar oplossingen om te verduurzamen. Hoewel elektrische auto's nog steeds duurder zijn dan traditionele alternatieven op benzine of diesel, verschuift de markt snel. Zo is in heel Scandinavië inmiddels een derde van alle nieuwe particuliere voertuigen elektrisch, waarbij Noorwegen voorop loopt met grote investeringen in de oplaadinfrastructuur.
De mogelijkheden voor verdere elektrificatie zijn ook groot voor andere manieren van vervoer. Dit geldt voor vervoer waarvan men denkt dat het al elektrisch is. Zoals de spoorwegen, waar bijvoorbeeld 50% van de Duitse treinen nog steeds op diesel rijdt. En voor vervoer dat moeilijker te elektrificeren is met de huidige technologie, zoals de luchtvaart zijn er ook mogelijkheden. Zo onderzoekt de luchtvaartindustrie elektrobrandstoffen en synthetische vliegtuigbrandstoffen als toekomstige oplossingen.
Nu fossielvrije elektriciteit steeds beter betaalbaar wordt, slaat de balans steeds meer door in de richting van elektrificatie in plaats van technologieën op basis van fossiele brandstoffen. Behalve een continue snelle uitbreiding van de productie van fossielvrije elektriciteit en de ontwikkeling van het net om een veel grotere belasting aan te kunnen dan nu het geval is, moet ook de CO2-prijs omhoog. Systemen voor de handel in CO2-emissies zoals het EU-ETS moeten worden verfijnd en aangescherpt. En er zijn politieke maatregelen nodig om de markt in de richting van fossielvrije oplossingen te sturen.
Bekijk de voorbeelden in Europa:
In 2011 is in Nederland de Green Deal-aanpak begonnen. Met deze interactieve werkwijze wil de overheid vernieuwende, duurzame initiatieven uit de samenleving de ruimte geven. Dit doet zij door knelpunten in de wet- en regelgeving weg te nemen, nieuwe markten te creëren, goede informatie te geven en te zorgen voor optimale samenwerkingsverbanden. Door heldere onderlinge afspraken kunnen deelnemers werken aan concrete resultaten, waarbij iedere betrokken partij zijn eigen verantwoordelijkheid heeft.
Een ander voorbeeld is het in 2015 door de Zweedse regering opgezette Fossil Free Sweden. De Zweedse regering heeft dit initiatief gelanceerd om te laten zien hoe bedrijven, steden, gemeenten en organisaties een bijdrage kunnen leveren aan de klimaatagenda. Om het doel van een klimaatneutraal Zweden in 2045 te realiseren, heeft Fossil Free Sweden de ontwikkeling van routekaarten voor CO2-neutraliteit per sector bevorderd.
De Europese Green Deal is het programma van de Commissie-Von der Leyen om klimaatverandering tegen te gaan. Met deze in 2019 opgezette Green Deal moet Europa in 2030 de CO2-uitstoot met 55 procent terugbrengen ten opzichte van 1990. In 2050 moet Europa het eerste klimaatneutrale continent zijn. De Europese Unie dient dan niet meer bij te dragen aan de opwarming van de aarde.
De Europese Commissie heeft een reeks aanpassingen van het klimaat-, energie-, vervoers- en belastingbeleid van de EU voorgesteld. Die moeten het mogelijk maken om in 2030 netto 55% minder broeikasgassen uit te stoten dan in 1990.
Meer informatie over Werk maken van de Europese Green Deal.
Oorspronkelijk was elektriciteit een belangrijke drijvende kracht achter productiviteit en efficiency. Tegenwoordig gaat het er echter vooral om dat de CO2-uitstoot die de klimaatverandering bevordert door elektrificatie kan worden verminderd. Elektriciteit kan op drie manieren worden benut voor het terugdringen of wegnemen van CO2-uitstoot:
Elektrificatie kan in dit proces alleen een drijvende kracht zijn als de energievoorziening wordt gebaseerd op fossielvrije elektriciteit. Dit betekent dat bijvoorbeeld kolengestookte elektriciteitscentrales moeten worden vervangen door fossielvrije elektriciteitsbronnen zoals waterkracht, windenergie en zonne-energie. De landen waar de energievoorziening al grotendeels fossielvrij is, bevinden zich dus in een goede positie om het voortouw te nemen.
De Nederlandse industrie draait van oudsher op een combinatie van aardgas en grote hoeveelheden restgassen. Om de industrie te verduurzamen en de CO2-uitstoot volgens de doelstellingen van het Klimaatakkoord terug te brengen, zijn flinke stappen nodig. Eén van de opties met grote impact is elektrificatie van de industrie. De routekaart Elektrificatie (pdf) heeft tot in detail berekend en uitgestippeld wat de meest kansrijke route is tot 2030 en 2050.
We spreken van directe elektrificatie als een energie- of warmtebron wordt vervangen door fossielvrije elektriciteit:
Indirecte elektrificatie houdt in dat elektriciteit niet als directe vervanging voor fossiele brandstoffen wordt gebruikt, maar als input in industriële processen. De omzetting van fossielvrije elektriciteit in waterstof heeft als prettige bijkomstigheid dat energie eenvoudiger kan worden opgeslagen en getransporteerd.
Dit wordt in de toekomst nog belangrijker, aangezien een groter aandeel van de energiemix afkomstig zal zijn van flexibele, fossielvrije energiebronnen zoals wind. Zodra we waterstof kunnen opslaan, beschikken we eigenlijk over een gigantische batterij.
